Troebel water
In het huis waar ik geboren ben, scheidden twee schuifdeuren een voor- en een achterkamer. Ze werden maar zelden dichtgeschoven, hooguit als mijn vader in de voorkamer iets belangrijks te doen had. Zoals het optellen van de bedragen op de kassabonnen van de ETOS. Die kennen we nu als drogisterijketen maar in die tijd was het nog een Eindhovense supermarkt op coöperatieve basis, voortgekomen uit – natuurlijk – Philips.
ETOS stond voor Eendracht, Toewijding, Overleg, Samenwerking. In 1971 kocht ik er mijn allereerste lp: Bridge Over Troubled Water van Simon & Garfunkel. De kassabonnen van de ETOS waren bij elkaar opgeteld goed voor een uitkering tegen een bepaald percentage over het totaalbedrag. Een welkom extraatje in de smalle beurs van mijn ouders.
De schuifdeuren verdwenen maar het onderscheid tussen vóór en achter bleef. Op ‘de grens’ stond een rookstoel met harde groengrijze kussens en een verstelbare houten rugleuning. Naast de stoel een staande asbak met een zwarte knop waarop je moest drukken om as en peuken via een dalende, draaiende schijf naar het binnenste van het apparaat te transporteren. Hemel, wat stonk het ding.
Daar stond tegenover dat mijn vader mij als jochie van 9, 10 jaar vanuit die stoel altijd geruststelde als ik weer eens verhalen had gehoord over de Tweede Wereldoorlog. Dat één rare man uit het grote land naast het onze een heleboel ellende had veroorzaakt. Dat die met een leger niet alleen Nederland was binnengevallen, maar ook heel veel andere landen. Overal speelde hij de baas. Iedereen moest doen wat hij zei, anders werd je doodgeschoten. Heel veel Joden waren uit hun huizen gehaald en later vermoord. Wel 6 miljoen. Alleen maar omdat ze Jood waren.
Later zag ik beelden van die man op de televisie. Een krijsend wezen met een vreemd snorretje en een verwilderde blik in de ogen die onafzienbare mensenmassa’s toesprak en in een soort machinale vervoering bracht. “Maar zoiets kan nooit meer gebeuren, hoor”, zei mijn vader dan. “De Canadezen hebben ons bevrijd, die rotzak is dood en er zijn ook nog eens heel veel Amerikaanse soldaten in Duitsland gaan wonen”, met een verwijzing naar de legerbases die er waren ingericht. “Die zorgen ervoor dat de Duitsers nooit meer zoiets kunnen doen.”
Wat zou mijn vader zeggen over het huidige wereldtoneel? Hoe zou hij reageren op het nieuws dat veel mensen nu juist een bedreiging zien in de aankomende leider van het enorme land dat onze vrijheid altijd garandeerde, in een president die ons altijd beschermde? Zou hij zijn ogen kunnen geloven als hij zag dat de Amerikanen nu zélf een rare man hebben gekozen zoals de Duitsers dat deden in 1933? En dat veel mensen anno 2016 uitgerekend in de bondskanselier van Duitsland het geweten van de vrije wereld zien?
Valt het wel mee? Zal de boze witte man zeggen dat die muur tussen Mexico en zijn land figuurlijk bedoeld was? Erkent hij straks dat de aarde wel degelijk opwarmt en voert hij het klimaatverdrag gewoon uit? Gaat hij zich straks toch nog waardig en presidentieel gedragen? Niets wijst daarop. Na zijn verkiezing stak de brallerige retoriek al na een paar dagen de kop weer op. De parallellen met 1933, en wat daarna volgde, zijn er. Niemand in Europa geloofde dat de gekozen leider van Duitsland zijn denkbeelden in praktijk kon brengen. De hele beweging waar de komende president van de Verenigde Staten voor staat, wint in steeds meer landen terrein. Opnieuw worden hele bevolkingsgroepen in verdomhoekjes gezet en infecteren politici hun landgenoten met vijandbeelden die voor het grootste deel op angst gebaseerd zijn, niet op feiten.
Een buitengewoon naar voorgevoel draait rondjes in mijn hoofd sinds eleven-nine. De schaal van vernietiging die het tijdperk 1939-1945 liet zien, zullen we niet beleven. Maar verder? Nee, het valt helemáál niet mee. Ik hoop dat ik straks hard wordt uitgelachen omdat ik het bij het verkeerde eind had. Maar het zal me niet verbazen als het veel erger wordt dan we nu denken.
Eendracht, toewijding, overleg en samenwerking… In een wereld die zichzelf steeds verder opdeelt in nationalisme, haat en het eigen gelijk zijn de bonnetjes niet meer geldig. Bridge Over Troubled Water, díe kan ik nog draaien. Laat ik dat maar doen, ook.